Bài thơ Nam quốc sơn hà được xem là bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước Việt Nam, gắn với tên tuổi của danh tướng Lý Thường Kiệt (1019-1105) và thắng lợi trước q̼u̼â̼n̼ ̼T̼ố̼n̼g̼ ̼x̼â̼m̼ ̼l̼ư̼ợ̼c̼ tại sông Như Nguyệt. Hiện nay, nhiều người vẫn ngộ nhận tác giả bài thơ là Lý Thường Kiệt.
“Nam quốc sơn hà” có từ bao giờ?
“Nam quốc sơn hà” là một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt bằng chữ Hán, chưa rõ nguồn gốc tác giả, nhưng được một số tài liệu cho là tác phẩm của Lý Thường Kiệt. Theo đó, trong cuộc c̼h̼i̼ế̼n̼ ̼c̼h̼ố̼n̼g̼ ̼l̼ạ̼i̼ ̼q̼u̼â̼n̼ ̼T̼ố̼n̼g̼ lần thứ hai (1075-1077), Lý Thường Kiệt đã sai người tâm phúc đọc vang bài thơ trong đền thờ Trương Hống, Trương Hát thuộc địa phận sông Như Nguyệt, Yên Phong, Bắc Ninh, để khích lệ tinh thần quân sĩ Đại Việt.
Bài thơ “Nam quốc sơn hà” vốn không có tên. Tựa đề của nó xuất hiện trong “Hợp tuyển thơ văn Việt Nam” tập 2 (NXB Văn học, 1976), lấy từ bốn chữ đầu trong câu thơ đầu tiên của bài thơ. Bài thơ này có nhiều dị bản khác nhau, bản chữ Hán trong Đại Việt sử ký toàn thư có chép:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên phận định tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
Trong Lĩnh Nam chích quái, phần “Truyện hai vị thần ở Long Nhãn, Như Nguyệt” có ghi chép rằng:
Năm Thiên Phúc nguyên niên hiệu vua Lê Đại Hành, vua Tống Thái Tổ sai Hầu Nhân Bảo, Tôn Toàn Hưng đem quân sang đánh Đại Cồ Việt. Hai bên đối lũy cùng cầm cự với nhau ở sông Đồ Lỗ. Vua Lê Đại Hành nằm ngủ thấy hai vị Thần hiện về báo mộng. Hai vị Thần nói với vua, đại ý như sau: “Anh em thần tên là Trương Hống, Trương Hát, là tướng của Triệu Việt Vương (Triệu Quang Phục). Anh em thần vì nghĩa mà c̼h̼ế̼t̼ nên được phong làm tướng trong các thần linh, thống lĩnh q̼u̼ỷ̼ ̼b̼i̼n̼h̼. Nay q̼u̼â̼n̼ ̼T̼ố̼n̼g̼ ̼x̼â̼m̼ ̼p̼h̼ạ̼m̼ nước ta, anh em thần đến yết kiến, cùng giúp vua đ̼á̼n̼h̼ ̼g̼i̼ặ̼c̼ để cứu dân chúng.”
Vua Lê Đại Hành tỉnh dậy liền đ̼ố̼t̼ ̼h̼ư̼ơ̼n̼g̼ ̼k̼h̼ấ̼n̼ ̼c̼ầ̼u̼ thần giúp. Đêm ấy thấy một người dẫn đ̼o̼à̼n̼ ̼â̼m̼ ̼b̼i̼n̼h̼ áo trắng và một người dẫn đ̼o̼à̼n̼ ̼â̼m̼ ̼b̼i̼n̼h̼ áo đỏ từ phía Bắc sông Như Nguyệt mà lại cùng xông vào trại q̼u̼â̼n̼ ̼T̼ố̼n̼g̼ ̼m̼à̼ ̼đ̼á̼n̼h̼. Quân Tống kinh hoàng, lúc này bỗng có tiếng thơ ngâm lớn rằng:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Hoàng thiên dĩ định tại thiên thư.
Như hà Bắc Lỗ lai xâm lược,
Bạch nhận phiên thành phá trúc dư.
Quân Tống nghe thấy, x̼é̼o̼ ̼đ̼ạ̼p̼ ̼l̼ê̼n̼ ̼n̼h̼a̼u̼ ̼c̼h̼ạ̼y̼ ̼t̼a̼n̼,̼ ̼đ̼ạ̼i̼ ̼b̼ạ̼i̼ mà về. Vua Lê Đại Hành trở về ăn mừng, truy phong cho hai vị Thần nhân, một là Tinh Mẫn Đại Vương lập miếu thờ tại ngã ba sông Long Nhãn; hai là Khước Mẫn Đại vương, lập miếu ở ngã ba sông Nguyệt.
>>> Xem thêm: Bí ẩn kiệt tác bảo vật quốc gia ẩn dật nửa thế kỷ đang được cất giữ ở Hưng Yên
Chưa rõ nguồn gốc tác giả
Vậy việc cho rằng Lý Thường Kiệt là tác giả bài thơ là xuất phát từ đâu? Trong bài viết “Lịch sử, sự thật và sử học” được đăng trong báo Tổ Quốc, số 401 tháng 1/1988, Giáo sư Hà Văn Tấn có viết: “Không có một nhà sử học nào có thể chứng minh được rằng bài thơ Nam quốc sơn hà Nam đế cư là của Lý Thường Kiệt. Không có một sử liệu nào cho biết điều đó cả.
“Nam quốc sơn hà” là bài thơ nổi tiếng nhất trong lịch sử Việt Nam, và được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên khẳng định chủ quyền của người Việt trên lãnh thổ của mình. Tuy nhiên, với ít nhất là 35 dị bản sách và 8 dị bản thần tích, nguồn gốc của “Nam quốc sơn hà” vẫn còn là một dấu hỏi…
Sử cũ chỉ chép rằng trong t̼r̼ậ̼n̼ ̼c̼h̼ố̼n̼g̼ ̼T̼ố̼n̼g ở vùng sông Như Nguyệt, một đêm q̼u̼â̼n̼ ̼s̼ĩ̼ nghe tiếng ngâm bài thơ đó trong đền thờ Trương Hống, Trương Hát. Có thể đoán rằng Lý Thường Kiệt đã cho người ngâm thơ. Đi xa hơn, có thể đoán rằng Lý Thường Kiệt là tác giả bài thơ. Nhưng đó chỉ là ‘đoán’ thôi, làm sao nói chắc được bài thơ đó là của Lý Thường Kiệt.”
Tất cả sử liệu Việt Nam, từ chính sử đến dã sử đều không nhắc đến tác giả bài thơ. Đại Việt sử ký toàn thư chỉ ghi rằng, vào một đêm, q̼u̼â̼n̼ ̼s̼ĩ̼ nhà Lý chợt nghe thấy có tiếng đọc to bài thơ này được trong đền Trương tướng quân. Trong khi đó, sách Lĩnh Nam Chích Quái cho rằng “Thần nhân tàng hình ở trên không” đã đọc bài thơ. Cũng theo Lĩnh Nam Chích Quái, bài thơ đã xuất hiện từ thời Lê Hoàn chống Tống, và cũng được đọc trên con sông Như Nguyệt.
Nguồn gốc bí ẩn đó đã khiến Nam quốc sơn hà được người đời coi là một bài thơ Thần. Một số sử gia thời hiện đại đã đưa ra giả thiết tác giả bài thơ là những bậc đại sư như Khuông Việt hay Pháp Thuận.
Trong đó thiền sư Pháp Thuận là người “vận trù kế sách” ngay từ lúc vua Lê Đại Hành sáng nghiệp. Hơn nữa nhiều văn thư quan trọng thời ấy đều do thiền sư Pháp Thuận soạn thảo. Ông cũng là người sáng tác ra nhiều thơ ca. Chính vì thế mà một số người cho rằng có thể chính thiền sư Pháp Thuận là tác giả bài thơ này. Tuy nhiên đây cũng mới chỉ là suy đoán.
(Theo Dân Việt và Kiến Thức)
